Met één van onze pupillen op de Braziliaanse zoden, een kerseverse trainer met een WK-verleden en een stadion dat vernoemd werd naar de makers van één van de mooiste WK-doelpunten ooit, kunnen we niet anders dan ons ook onder te dompelen in de heersende WK-gekte. Gedurende de duur van het tornooi laten we u kennismaken met de Berchemnaren in de WK-geschiedenis. Vandaag deel 1:
Montevideo 1930: Nick Hoydonckx (op de foto)
Het succes van het Olympisch voetbaltornooi te Amsterdam had de FIFA er in 1928 toe aangezet om een eigen tornooi in te richten. Heel wat landen waren toen immers al op beroepsvoetbal overgestapt, terwijl aan de Olympische Spelen uitsluitend amateurs mochten deelnemen. Een jaar later werd het voorstel goedgekeurd en Uruguay met grote meerderheid aangeduid als eerste inrichtende land. Op het eerste zicht een vreemde keuze, maar als Olympisch kampioen van 1924 en 1928 kon men moeilijk om de Zuidamerikanen heen. Het tornooi zou ook samenvallen met de 100ste verjaardag van ‘s lands onafhankelijkheid. Voetbal kende er bovendien een ongelooflijke populariteit waar men in Europa nauwelijks weet van had.
WK zonder deelnemers
Maar toen het op inschrijven aankwam, bleken juist die landen met beroepsvoetbal, die het voorstel haast unaniem hadden goedgekeurd, het te laten afweten. Zo kwam het dat enkele maanden voor aanvang zich nog geen enkel Europees land had ingeschreven. De Zuidamerikaanse landen namen dit Europa erg kwalijk en dreigden even met een scheiding van de FIFA. Heelder delegaties werden erop uitgestuurd om in Europa deelnemers te ronselen. Uruguay beloofde zelfs alle reis- en verblijfskosten op zich te nemen, doch zonder resultaat.
In april 1930 zegde België dan toch zijn deelname toe, zij het niet met volle goesting. Maar als ondervoorzitter van de FIFA kon bondsvoorzitter R.W. Seeldrayers het zich niet veroorloven om afzijdig te blijven. Frankrijk, dat de voorzitter van de FIFA leverde, zat met hetzelfde probleem en schreef zich ook in. In Roemenië en Zuid-Slavië (Joegoslavië), de overige twee Europese deelnemers, waren de beweegredenen dan weer van een heel andere aard. De respectieve vorsten van deze twee landen zagen deelname aan het tornooi als een uitgelezen manier om het imago van hun land wat luister bij te zetten.
Op de VS na kwamen alle andere deelnemers uit Zuid-Amerika: Uruguay, Argentinië, Brazilië, Chili, Paraguay, Bolivië, Mexico en Peru. Slechts 13 landen, dat waren er weinig vergeleken bij de 22 op de Olympische Spelen in Parijs, zes jaar eerder.
Berchem goed vertegenwoordigd
Berchem was zeer goed vertegenwoordigd op dat allereerste WK. Liefst drie van de 21 leden tellende Belgische delegatie waren in de gemeente geboren en/of getogen. Twee van hen, Nick Hoydonckx en Pierre Braine, hadden een geelzwart verleden. John Langenus (°Berchem, 1891-*Berchem, 1952), zonder twijfel de bekendste Belg op het WK en zoals gauw zou blijken, ook de meest succesvolle, had met Berchem Sport weinig te maken. Of toch… Maar dat zullen we later zien. In de boeken die hij schreef over zijn ervaringen, schetst hij een levendig beeld van “de grootste reis ooit door voetballers van dit land ondernomen”.
Meer dan twee weken onderweg
Die reis begon half juni in Brussel en zou bijna twee volle maanden in beslag nemen. De tocht verliep niet zonder hindernissen. Eerst ging het met de trein naar Parijs. Daar liep het al voor de eerste keer mis. Voor de rit naar Barcelona bleken onvoldoende plaatsen gereserveerd zodat John Langenus met een eerdere trein moest vertrekken. Een klein ongemak vergeleken bij wat de Duivels kort daarna te wachten stond. Na een nachtje in de Lichtstad bleek de volledige baggage immers zoekgeraakt. Als in een komische film zagen de Duivels hun koffers enkele keren passeren in een lift of op een karretje, maar telkens gingen die de verkeerde kant uit. En de trein, die wachtte natuurlijk niet. Dus terwijl het hele gezelschap inscheepte voor een 24 uur durende treinreis naar Barcelona, bleef er ééntje in Parijs achter om voor de baggage te zorgen. Die liet gelukkig niet lang op zich wachten, zodat hij meteen op de volgende trein konden springen. Achteraf beweerden meerdere spelers dat zij die ene achterblijver waren. Het aantal koffers varieerde daarbij van 42 tot 58, het aantal overstappen van drie tot vier. Wat er ook van zij, uiteindelijk arriveerde iedereen net op tijd in Barcelona, vanwaar de Conte Verde, een Italiaanse pakketboot, hen naar Montevideo zou brengen.
Aan boord bevonden zich reeds het Franse en Roemeense elftal, die in Genua ingescheept waren. Maar de belangrijkste passagier was ongetwijfeld FIFA-voorzitter en initiatiefnemer van het tornooi Jules Rimet. In zijn baggage bevond zich ook de gouden wereldbeker die later naar hem vernoemd werd. Het verhaal gaat dat Rimet zo gehecht was aan zijn beker dat hij hem tijdens de ganse duur van de Tweede Wereldoorlog onder zijn matras bewaard zou hebben, uit angst dat het kleinnood in handen van de nazi’s zou vallen.
De overtocht nam twee volledige weken in beslag. Het leven aan boord was vrij eentonig. Elke dag werd er een uurtje getraind. Touwspringen, gymnastiek en wat rondjes lopen op het dek en daarna nog even in de zwemkom. Om elkaar niet voor de voeten te lopen, hadden de drie ploegen geloot wie wanneer mocht trainen. De Belgen hadden de pech het vroegste uur te loten, 6 uur. “Veel te vroeg”, schreef John Langenus, “Ik heb aldus geen enkele training bijgewoond.” De rest van de dag werd doorgebracht met zonnen, kaarten, schaken of cinema. En elke dag waren er vijf maaltijden, elke avond bal. Het zal niet verbazen dat veel spelers na afloop van de reis flink waren bijgekomen. Sommigen wel 8 kilo.
Na tien dagen werd een eerste keer halt gehouden, in Rio. Hier scheepte ook het Braziliaanse elftal in. De Belgische spelers mochten er even van boord en bezochten het stadion van Fluminense waar ze voor de eerste keer een kunstlichtinstallatie zagen.
Vier dagen later kwam Montevideo in zicht. De ontvangst was er overweldigend. Tienduizenden mensen stonden de spelers op te wachten. Maar de vreugde om de ontvangst was van korte duur, toen het hotel, dat voor de Rode Duivels gereserveerd was, overboekt bleek. De Belgen werden dan maar in een klein familiepension ondergebracht in een voorstad, waar ze met drie of vier een kamer moesten delen. En het was nog twee weken wachten op het begin van het tornooi…
Ieder met z’n vlag…
Het tornooischema werd pas in de weken voor het tornooi uitgedacht en nog tijdens de boottocht op punt gezet. De eerste ronde vond plaats in vier groepen, waarvan telkens de eerst geplaatste naar de volgende ronde zou doorgaan. Drie groepen van drie landen, één van vier. Van de vijf sterkste landen werden Uruguay, Argentinië en Brazilië als groepshoofd aangeduid. De Verenigde Staten en Paraguay kwamen samen in één groep te zitten, die van de Belgen.
Op de openingsceremonie, een optocht van alle deelnemers naar Olympisch voorbeeld, viel de Belgische delegatie meteen op. Niet door hun keurig pak – blauwe vest, grijze broek – wel omdat ze als enige land hun vlag vergeten waren !
In die optocht liepen ook twee spelers met met een geelzwart verleden. Pierre Braine en Nick Hoydonckx waren zich beiden aan het begin van de vorige eeuw in Berchem komen vestigen. De Braines vanuit Hoei, de Hoydonckxen vanuit het Limburgse Bolderberg.
Als zoon van een schermleraar kreeg Pierre Braine (°1900-*1951) sport met de paplepel ingegoten. En dat was toch wel uitzonderlijk in die tijd. Zo schermde hij, zwom en speelde hockey, maar uitblinken deed hij toch vooral als voetballer. Dat deed hij aanvankelijk bij Berchem Sport. Maar niet voor lang. De jonge club had een rastalent als Braine in die tijd nog niet veel te bieden. Bovendien zette WOI een rem op de sportieve ontwikkeling, zodat de talentvolle aanvaller, die tijdens de oorlog al enkele keren met Beerschot had mogen meevoetballen, in 1919 definitief tekende voor de mauvewitten. Het legde de mannekens geen windeieren: tussen 1922 en 1928 mocht hij vijf landstitels op zijn palmares schrijven. In diezelfde periode was hij ook als Rode Duivel incontournable. Liefst 9 seizoenen lang was hij er een vaste waarde in de voorlijn. Was Pierre Braine een schitterende voetballer, dan was zijn jongere broer Raymond (°Berchem, 1907-*1978) een klasse apart. Wellicht de beste Belgische voetballer uit de voorloorlogse periode. En toch mocht hij niet mee naar Uruguay ! Een onbegrijpelijke beslissing van de Bond, die in Raymond een verdoken beroepsvoetballer zag omdat hij… een café openhield. Maar daarover een andere keer wellicht meer.
Nick Hoydonckx (°1900-*1985) debuteerde in Berchems eerste elftal tijdens het seizoen 1920-21, toen nog in tweede klasse. Een jaar later mocht hij mee de promotie naar eerste vieren. Hoydonckx speelde aanvankelijk op alle plaatsen, tot hij op de linksbackpositie terecht kwam. Hij groeide uit tot één van Belgiës beste achterspelers. Het typevoorbeeld van een technieker: sierlijk, niet al te snel, maar met een loepzuivere trap en een droog kopspel. Hij verkoos de korte pas naar de best geplaatste ploegmaat boven het onmiddellijk degageren, hij was een kei in positiespel en een specialist in de buitenspelval. Als Rode Duivel was hij in 1928 ook al meegeweest naar de Olympische Spelen in Amsterdam. Nog datzelfde jaar verruilde hij Berchem Sport voor Excelsior Hasselt. Verschillende redenen lagen hieraan ten grondslag. Hoydonckx zou uiteindelijk 36 caps op zijn naam schrijven. De kranten noemden hem op het hoogtepunt van zijn carrière “de beste back van het vasteland”.
Nul op zes
Maar zelfs met twee zulke kleppers in de ploeg, maakten de Belgen in Montevideo geen al te beste beurt. In hun eerste wedstrijd, tegen de VS, gingen ze roemloos met 3-0 ten onder. Aan de aanmoedigingen van het publiek in het stadion van Club Nacional had het zeker niet gelegen. Het officiële rapport schreef over de wedstrijd: “De Belgen speelden zonder methode en werden doorlopend door de Verenigde Staten gedomineerd.”
Tegen Paraguay ging het iets beter. Als we bondscoach Torten Goetinck mogen geloven, vielen de Rode Duivels zelfs driekwart van de match aan. In de tweede helft mistte Nouwens een penalty.
Een vriendschappelijke wedstrijd tegen Penarol eindigde eveneens op 3-0 verlies.
Vanuit sportief oogpunt had de trip naar Uruguay da nook nauwelijks enige betekenis gehad. Vanuit historisch oogpunt blijft het een leuk fait divers, waarbij mythevorming de waarheid al heel lang geleden heeft achterhaald.
Op 15 augustus 1930, na bijna twee volle maanden van huis te zijn weggeweest, arriveerden de Rode Duivels terug in het Brusselse Zuidstaion. Sommigen vertelden later dat ze door de aanwezige menigte als helden werden onthaald. In werkelijkheid zou er, op wat naaste familieleden en bondsofficials na, nauwelijks iemand geweest zijn om hen te verwelkomen…
(K.B.)
